Çin’in ham petrol göstergesinin piyasaya sürülmesi, petro-doların sonunun başlangıcına işaret edebilir. Elbette ABD, bu potansiyel tehdidi sineye çekmeyecektir. Petro-yuanın küresel petrol ticaretine hâkim olmasıyla, Çin yuanının gelecek on yıl içinde dünyanın en yüksek rezerv para birimi olarak ortaya çıkması muhtemeldir. Bu, ABD açısından nükleer savaşı aratmayacak bir gelişme.
6 Mart 2018, ABD ekonomisi, Çin ekonomisi, petro-dolar ve Çin’in ekonomik süper güç statüsü açısından en önemli gün olarak tarihe geçecek. Zira bu tarihte Çin Şangay’daki yuan cinsinden ham petrol vadeli işlemlerini başlatarak petro-doların küresel petrol piyasasındaki hâkimiyetine meydan okudu. Ve aynı gün içinde, Eylül 2018’de teslim edilecek 15,4 milyon varil ham petrol ilk günkü işlem seansı süresi olan iki buçuk saat içerisinde el değiştirdi. Çin’in ham petrol vadeli işlemlerini başlatmasından tam bir hafta sonra petro-yuan Brent işlem hacmini geçti. Peki petro-yuanın petro-doları sollaması ne kadar sürecek?
Yıllardır ABD dolarını tahtından indirmeyi planlayan Çin, ABD finans sisteminin dünyaya süresiz hâkim olmasına imkân vermemeyi amaçlıyor. Şu anda dünyanın bir numaralı ihracatçısı ve en büyük ham petrol ithalatçısı konumunda olan Çin, 2017 yılında 23,57 trilyon dolarlık satın alma gücü paritesine dayalı gayri safi yurt içi hasılasıyla dünyanın en büyük ekonomisi oldu. (ABD’nin gayri safi yurt içi hasılası ise 19,38 trilyon seviyesindedir.)
Çin, küresel para kullanımındaki bu değişimin küresel ekonomik güce yansımasını görmek istiyor. Şu anda, küresel ticaretin büyük bir kısmı ABD doları olarak gerçekleştirilmekte ve tüm küresel döviz rezervlerinin yüzde 60’ından fazlası ABD doları cinsinden tutulmaktadır. Bu ABD’ye muazzam bir yapısal avantaj sağlıyor.
Petro-dolar, ABD’ye en az üç doğrudan fayda sağlamaktadır. Evvela ABD dolarına olan küresel talebi artırıyor. Aynı zamanda, ABD borç tahvillerine olan küresel talebi artırmakta ve ABD’ye istediği zaman basabileceği bir para birimi ile petrol satın alma imkânı tanımaktadır. Jeopolitik açıdan bakıldığında ise, petro-dolar ABD’ye muazzam bir ekonomik ve politik güç katıyor.
Bugün ABD finans sisteminin küresel finans sisteminin özünü oluşturduğu göz önüne alındığında, ABD’nin kati suretle sürdürülemez olan borçları “özün özünü” oluşturmaktadır.
Petro-yuan, 14 trilyon ABD doları olarak tahmin edilen küresel petrol piyasasının yüzde 25’lik payını almayı başarırsa, ABD’nin ödenmemiş borçları, ABD ekonomisi ve doların değeri açısından büyük yankı uyandırarak, şu anki 21 trilyon dolar seviyesinden 28 trilyon dolara anında yükselebilir.
NASIL BİR TEHDİT?
Büyük petrol ihracatçıları nihayet petro-dolar sisteminden kurtulmak için uygun bir yola sahip olmuş iken, ABD ekonomisi kısa süre sonra ciddi sorunlarla karşılaşabilir. Her şeyden önce, doların değeri, büyük ölçüde bir petrol ticareti aracı olarak kullanılmasına bağlıdır. Bu azaldığında, büyük ihtimalle doların değerinde güçlü ve istikrarlı bir düşüş gerçekleşecek.
Petro-dolar hazineler tarafından desteklenerek ABD bütçe harcamaları artırılabilir. Bunun dışında, ABD ekonomisi doların diğer para birimlerine karşı değer kaybına yol açacak derecede sıkıntı çekecek. Şimdi bunu altına dönüştürülebilen petro-yuan ile kıyaslayalım.
Petro-yuanın piyasaya sürülmesi, ABD için bir “uyarı alarmı” olabilir. Petrol ticaretinin petro-dolardan petro-yuana kayması, başlangıçta petro-dolar işlemlerini 600 milyar dolar ve 1 trilyon dolar arasında azaltabilir.
Doların “altın kadar iyi” görünmesini sağlamak için tasarlanan Bretton Woods anlaşması, 1971’de dönemin ABD Başkanı Richard Nixon yönetimi tarafından uluslararası altın standardının ıskartaya çıkarılmasıyla sona erdi. Altın onsunun dolara oranı savaş sonrası dönemde 1:35 iken şu anda 1:1350’ye ulaştı. Bu doların alım gücü açısından büyük bir kayba işaret ediyor.
Petro-yuanın ortaya çıkışıyla birlikte, Çin küresel petrol rezervlerinde hak iddia etme konumunda olacak. Petrol ABD dolarını ve aynı zamanda ABD’nin devasa borcunu desteklediği göz önüne alındığında, bu durum ABD’nin çıkarlarına ters düşecek.
Şanghay ve Hong Kong borsalarında tamamen altına dönüştürülebilen bir petro-yuan, “altın için petrol” veya “altın için petro-yuan” fikrini destekleyebilir. Petro-dolar için azalan talep, ABD tahvillerinin faiz oranlarında artışa yol açacak ve bu durum ABD’de ciddi bütçe sorunlarına yol açacaktır. Aynı zamanda ABD yaptırımlarının etkisini de önemli ölçüde zayıflatacaktır.
Bu kritik bir öneme sahiptir. Zira dolar gıpta edilen rezerv para statüsünü kaybettiği zaman, ABD ekonomisi için korkunç sonuçları olacaktır. Bu durumda, Washington savaşlar da dâhil olmak üzere radikal önlemler alamayacak kadar çaresiz kalacaktır. Ancak, Rusya ve Suudi Arabistan gibi bazı büyük petrol üreticilerinin desteği olmadan petro-doları tasfiye etmek kolay olmayacak. Zira bu iki ülke, küresel petrol üretiminin yüzde 26’sını ve küresel petrol ihracatının yüzde 25’ini oluşturuyor. Rusya zaten İran ve Venezüella ile birlikte.
Şu anda Çin Suudi Arabistan’ı ham petrol ihracatında yuan kullanmaya ikna etmeye çalışıyor. Eğer bunda başarılı olursa, diğer petrol ihracatçısı ülkeler de ona ayak uyduracaktır. Bütün bunları göz önünde bulundurarak, Suudi Arabistan’ın AB’ye ve ABD’ye petrol ihracatında petro-dolar kullanmaya devam ederken, Çin ve Asya Pasifik ülkelerine ihracatında petro-yuan kullanmayı kabul ederek uzlaşacağını düşünüyorum. Suudi petrol ihracatının yüzde 75’inin Çin ve Asya Pasifik bölgesine gitmesi nedeniyle böyle bir uzlaşma bile dengeyi petro-yuan lehine çevirecektir.
ÇATIŞMA İHTİMALİ Mİ VAR?
Çin’in ham petrol göstergesinin piyasaya sürülmesi, petro-doların sonunun başlangıcına işaret edebilir. Elbette ABD, bu potansiyel tehdidi sineye çekmeyecektir.
Bu nedenle, son zamanlarda Çin ihracatına uygulanan gümrük vergisi, iki ülke arasındaki bir ticaret savaşına ve daha geniş çaplı bir çatışmanın ortaya çıkmasına neden olabilecek petro-yuan / petrodolar arasındaki yıpratma savaşının ilk ateşi olarak görülebilir.
ABD Başkanı Donald Trump zamanla Çin’in önünde diz çökmeyeceğini görüp onunla yürüttüğü ticaret savaşını bitirecek ve petro-yuan ve petro-doların her ikisini de barındıracak kadar büyük bir küresel petrol pazarında kendi yerlerini bulmasına izin verecek. Bu, küresel ekonomiye ve kendilerine zarar verecek bir ticaret savaşından çok daha iyi.
Petro-yuanın küresel petrol ticaretine hâkim olmasıyla, Çin yuanının gelecek on yıl içinde dünyanın en yüksek rezerv para birimi olarak ortaya çıkması muhtemeldir. Bu, ABD açısından nükleer savaşı aratmayacak bir gelişme.
Dr. Mamdouh G. Salameh
Dünya Bankası Danışmanı/Petrol Ekonomisti
__________________
Yatırım Tavsiyesi Değildir.